สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข 

ชีวิวัฒน์ 

202 

เป็นหนังสือชีวิวัฒน์ นิพนธ์โดยสมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข มีเนื้อหากล่าวถึงการเสด็จตรวจราชการหัวเมืองปักษ์ใต้ ของสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังสีสว่างวงศ์ กรมหลวงภาณุพันธุวงศ์วรเดช ทูลเกล้าถวายฯ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2427 ซึ่งอธิบายถึงการลงตรวจราชการ เช่น ชัยภูมิที่ตั้ง ลักษณะการปกครองท้องถิ่น ผู้ปกครองท้องถิ่น จำนวนคน การทำมาหากิน และอาหาร เป็นต้น ซึ่งทำให้เห็นวิถีชีวิตของชาวบ้านในหัวเมืองต่างๆได้ชัดเจนมาก เช่น เมืองปราณบุรี เมืองไชยา เมืองนครศรีธรรมราช เมืองสงขลา เมืองตานี เมืองกลันตัน เมืองชุมพร เป็นต้น